Zaparcie to powszechnie występujący problem w chorobie nowotworowej, który dotyczy ponad połowy pacjentów onkologicznych1. Definiuje się go jako ograniczoną częstotliwość wypróżnień - rzadziej niż 3 razy w tygodniu. Dolegliwości tej towarzyszą często uciążliwe objawy ze strony przewodu pokarmowego (takie jak zmiana konsystencji stolca na twardą, uczucie niepełnego wypróżnienia czy utrudniona defekacja). Pacjenci onkologiczni znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka, co wynika z występowania dodatkowych czynników sprzyjających zaparciom, takich jak wdrożona terapia (np. chemioterapia), czy stosowanie niektórych leków przeciwbólowych (np. leków opioidowych). Wskazuje się, że ok. 70-90 % pacjentów onkologicznych przyjmujących opioidy cierpi z powodu zaparcia2.

Przyczyny zaparć wśród pacjentów onkologicznych

Zaparcie wynika najczęściej z diety ubogiej w błonnik pokarmowy, niewystarczającej podaży płynów, a także ograniczonej aktywności fizycznej3. Wskazuje się, że może być ono również powiązane z występowaniem schorzeń, takich jak np. zapalenie wyrostka robaczkowego4. W przypadku osób leczonych onkologicznie występują dodatkowe czynniki sprzyjające występowaniu zaparcia.

Jakie zatem mogą być przyczyny zaparcia w chorobie nowotworowej?

  • obecność guza w jelicie, który może ograniczać jego prawidłową pracę poprzez częściowe/całkowite blokowanie lub zwężenie (rak układu pokarmowego, w tym np. nowotwór jelita grubego),
  • zastosowanie terapii przeciwnowotworowej, w tym chemioterapii, radioterapii czy leczenia chirurgicznego, których skutkiem ubocznym może być zaparcie,
  • stosowanie leków przeciwbólowych - mogą ograniczać funkcjonowanie mięśni w przewodzie pokarmowym, utrudniając wypróżnianie,
  • zastosowanie leków mających na celu złagodzenie działań niepożądanych terapii (takich, jak biegunka, nudności czy wymioty),
  • występowanie cukrzycy,
  • wysoki poziom wapnia we krwi (hiperkalcemia),
  • niski poziom potasu,
  • problemy z tarczycą (np. niedoczynność tarczycy),
  • występowanie chorób neurologicznych (np. neuropatia współczulna po chemioterapii)2,3.

Sposoby na zaparcia w chorobie onkologicznej

Postępowanie w przypadku zaparcia u pacjentów onkologicznych ma na celu ograniczenie dyskomfortu, a także zapobieganie uciążliwym objawom ze strony przewodu pokarmowego1. Bardzo istotne znaczenie odgrywa wdrożenie odpowiedniego leczenia, aby zapobiec uszkodzeniu jelit, odwodnieniu, czy też ograniczonemu wchłanianiu leków3. Do kluczowych działań mających na celu poprawę lub normalizację wypróżnień, należą indywidualnie dostosowane zmiany dotyczące odżywiania oraz prowadzonego trybu życia5.

Poniżej znajdziesz wskazówki, które mogą okazać się pomocne w walce z zaparciem w chorobie nowotworowej.

1. Zwiększ spożycie błonnika pokarmowego, jeżeli to możliwe.

Do produktów o zwiększonej zawartości błonnika zaliczyć można produkty zbożowe pełnoziarniste (np. płatki zbożowe czy pieczywo pełnoziarniste), warzywa i owoce, a także orzechy. Pacjenci po przebytej operacji w okolicach przewodu pokarmowego, a także osoby przyjmujące radioterapię w obrębie jamy brzusznej, powinny ograniczyć podaż błonnika, ze względu na możliwość występowania dolegliwości (takich, jak biegunka, wzdęcia czy ból brzucha). W takiej sytuacji wskazane jest spożycie jaśniejszego pieczywa, drobniejszych kasz czy rozgotowanych płatków owsianych. Porozmawiaj ze swoim lekarzem o możliwości uzupełnienia codziennej diety w błonnik, a także dowiedz się, jakie ilości są dla Ciebie wskazane.

2. Zadbaj o odpowiednią podaż płynów.

Zwróć uwagę na regularne przyjmowanie płynów - co najmniej 2 litry dziennie. Wybierz wodę przegotowaną, wodę mineralną niegazowaną, kompoty niedosładzane lub słabe napary herbat. Pomocne może okazać się również wykorzystanie ciepłych lub gorących płynów, a także pasteryzowanych soków owocowych.

3. W miarę możliwości postaraj się o zwiększenie aktywności fizycznej.

Wysiłek fizyczny poprawia pracę jelit, ograniczając występowanie zaparcia, a także wpływa pozytywnie na apetyt i zmniejsza występowanie obrzęków. Jeżeli prowadzisz głównie siedzący tryb życia, zacznij stopniowo zwiększać aktywność fizyczną. Na początku wybierz lekkie, proste ćwiczenia, np. wchodzenie i schodzenie po schodach, spacery lub ćwiczenia, które możesz zrealizować nawet w łóżku czy na krześle. Dopytaj lekarza prowadzącego lub fizjoterapeutę, jaka forma aktywności będzie dla Ciebie najlepszym rozwiązaniem. Poziom aktywności fizycznej powinien być dostosowany indywidualnie, z uwzględnieniem wydolności organizmu, sprawności fizycznej czy też umiejscowienia guza.

4. Unikaj spożycia produktów, które mogą przyczyniać się do powstawania gazów.

Są to pokarmy i napoje takie, jak fasola, groch, brokuły, kapusta czy napoje gazowane. Ogranicz ich spożycie do momentu ustąpienia zaparcia. Wskazuje się, że również korzystanie ze słomek do picia czy żucie gumy może powodować gazy6,7,8.

5. Możesz skonsultować z lekarzem zastosowanie żywności medycznej.

Pomocnym rozwiązaniem przy zaburzeniach pracy jelit (np. zaparciu) może okazać się wprowadzenie do jadłospisu preparatu Resource 2.0+Fibre. Jest to wysokoenergetyczny produkt wzbogacony dodatkiem błonnika, który przeznaczony jest dla pacjentów onkologicznych niedożywionych lub zagrożonych rozwojem niedożywienia. Zastosowanie Resource 2.0+Fibre może pomóc w uzupełnieniu diety w błonnik (1 butelka zawiera 5 g błonnika), a płynna forma preparatu pozwala na jego łatwe wdrożenie.

Piśmiennictwo:

  1. Wickham R. J. Managing Constipation in Adults With Cancer. Journal of the Advanced Practitioner in Oncology 2017; 8(2): 149-161.
  2. Leppert W., Dzierżanowski T., Ciałkowska-Rysz A., Jarosz J., Pyszkowska J., Stachowiak A. Postępowanie u chorych z zaparciem stolca w medycynie paliatywnej – zalecenia Grupy Roboczej Ekspertów Polskiego Towarzystwa Medycyny Paliatywnej. Medycyna Paliatywna 2009; 1: 1–10.
  3. American Society of Clinical Oncology. 2019. Constipation. Pobrany 29.12.2022 r., z https://www.cancer.net/coping-with-cancer/physical-emotional-and-social-effects-cancer/managing-physical-side-effects/constipation
  4. National Health Service. Appendicitis. Pobrany 29.12.2022 r., z https://www.nhs.uk/conditions/appendicitis/symptoms/
  5. Jarosz M. (red.). Praktyczny podręcznik DIETETYKI, Instytut Żywności i Żywienia 2010.
  6. National Cancer Institute. Constipation: Cancer Treatment Side Effect. Pobrany 29.12.2022 r., z https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/constipation
  7. American Cancer Society. Pobrany 29.12.2022 r., z https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/physical-side-effects/stool-or-urine-changes/constipation.html
  8. Jarosz M., Sajór I. 2017. Żywienie a choroba nowotworowa. Poradnik dla pacjentów i ich rodzin. Warszawa, PRIMOPRO.

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Stosować pod kontrolą lekarza. Resource 2.0+Fibre: Do postępowania dietetycznego w stanach niedożywienia i/lub w przypadku ryzyka niedożywienia.

Możesz ocenić ten artykuł: